Tabu - zakaz kazirodztwa w kulturze prymitywnej
Na początku był chaos, przynajmniej w sferze zachowań seksualnych rodzącego się gatunku homo sapiens. Powszechną formą współżycia między osobnikami był promiskuityzm. Nie mógł on jednakże zapewnić zachowania pewnych i stałych struktur społecznych. Wraz ze zmianami społecznymi i ekonomicznymi pojawiła się potrzeba nawiązywania silnych i stałych związków, co stało się bodźcem dla wykształcenia się zasad rządzących sferą społeczno-seksualną człowieka.16 Pojawiło się tabu.
Wnioskując per analogiam do współczesnych kultur prymitywnych należy przyjąć, iż we wczesnych kulturach nie wykształconych na tyle by skodyfikować własne normy zachowań zakaz kazirodztwa przyjmował charakter tabu. Obecnie w kulturze wielu ludów prymitywnych istnieje przekonanie, że złamanie tabu kazirodztwa powoduje konsekwencje w postaci sankcji o charakterze ponadnaturalnym, która zazwyczaj przyjmuje postać długotrwałej, uciążliwej bądź śmiertelnej choroby. Ponadto od osób dopuszczających się incestus, w przypadku wykrycia ich związku, społeczeństwo oczekuje, iż z powodu wstydu wywołanego przez powszechne potępienie ich uczynku, popełnią samobójstwo. Jednocześnie tabu powoduje, że kazirodztwo postrzegane jest jako czyn godny zazdrości, świadczący o odwadze i sile osób, które go popełniają.17
Najściślejsze tabu małżeńskie w kulturach prymitywnych dotyczy stosunków panujących pomiędzy bratem a siostrą. Jest ono rozbudowane do tego stopnia, iż braciom, pomimo ciążącego na nich obowiązku opieki nad siostrami po zawarciu przez nie związku małżeńskiego, w żaden sposób nie wolno ingerować w ich życie seksualne przed zawarciem małżeństwa. Ponadto rodzeństwo jest od siebie izolowane, a mianowicie bratu nie wolno przebywać pod jednym dachem z dojrzewającą siostrą, w wyniku czego zmuszony jest do przeniesienia się do domu kawalerów.18 Wspomniane zwyczaje mają zapobiegać w sposób bezwzględny jakimkolwiek stosunkom natury seksualnej między rodzeństwem, zachowania takie bowiem stanowią rdzeń tabu suvasova, i są do tego stopnia nieakceptowane przez społeczność, iż nawet w legendach występują bardzo rzadko.19
W wielu kulturach prymitywnych, natomiast, zalecane są małżeństwa między kuzynami, zwłaszcza, gdy nupturienci są potomstwem wodzów. Wynika to w znacznej mierze z chęci zatrzymania przywilejów i wpływów w kręgu najbliższej rodziny. W celu zachowania wspomnianej kastowości rodziny wodza, zaręcza on syna z córką swej siostry w czasie, gdy jeszcze oboje są dziećmi. Jak zatem nietrudno się zorientować, tabu kazirodztwa w kulturach prymitywnych w dużej mierze kształtowane jest pobudkami natury ekonomicznej.20
Pragmatyczne podejście do tabu kazirodztwa mieszkańca Nowej Gwinei udało się utrwalić, cytowanej przez Z. Wróbla, M. Mead:
„Czyż nie rozumiesz, że jeśli poślubisz siostrę innego człowieka, a inny człowiek poślubi twoją siostrę, będziesz miał co najmniej dwóch szwagrów, a jeśli poślubisz twoją rodzoną siostrę, nie będziesz miał żadnego? Z kimże będziesz polować? Z kim będziesz uprawiał twoje pole?”21
Omawiany materiał etnologiczny wskazuje na powody, które sprawiły, iż w większości kultur prymitywnych rozwinęły się zakazy zawierania związków małżeńskich, a nawet współżycia seksualnego w obrębie określonych grup nazywane przez etnologów regułą egzogamii. Nie sposób nie wysnuć wniosku, iż kobieta w kontaktach międzyplemiennych stanowiła pewnego rodzaju dar, którego „wręczenie” pozwalało liczyć na to, iż obdarowany odwzajemni gest przekazując inne dary. Zatrzymanie kobiety wewnątrz wąskiej grupy, powodowałoby pozbawienie tej grupy korzyści, które pozyskałaby z wymiany darów, a także co wydaje się dużo bardziej istotne, pozbawiłoby ją możliwości nawiązania trwałych, opartych na powiązaniach rodzinnych członków, związków z inną grupą.22
Tabu kazirodztwa stanowi motyw kilku mitów kultur prymitywnych. Miłość kazirodcza występuje w nich jako zachowanie zakazane przez normy społeczne, ale jednocześnie stanowiące tak silny bodziec, że bohaterowie nie są w stanie mu się oprzeć. Konflikt pożądania i posłuszeństwa normom społecznym nieuchronnie prowadzi do tragedii.
Mit pochodzący z Kumilabwaga opowiada historię dziewczyny, która przypadkowo zażyłą przygotowany przez swojego brata napój miłosny. Powodowana siłą magicznego naparu podążyła za bratem, który wzbraniając się przed afektem siostry początkowo uciekał, lecz dogoniony odbył z nią stosunek. Jednakże tabu zakazujące kazirodztwa, tak silnie wpływało na psychikę rodzeństwa, iż z powodu jego złamania zaprzestali spożywania posiłków i przyjmowania napojów, a w końcu zmarli ze wstydu i wyrzutów sumienia.23
Kazirodcze stosunki brata i siostry są również tematem kilku mitów eskimoskich.
Eskimosi zamieszkujący terytorium Alaski, opowiadają historię wyjaśniającą pochodzenie słońca i księżyca, a zarazem cykl dnia i nocy. Według nich księżyc to siostra, która nie mogąc w inny sposób umknąć przed natarczywymi zalotami brata, odleciała do nieba i zamieniła się w to ciało niebieskie. Brat jednakże i tam podążył za nią i zamienił się w słońce. Od tego czasu trwa ich niekończąca się wędrówka po nieboskłonie.24
Inna wersja tego mitu zachowała się u Eskimosów kanadyjskich. Opowiada on o dziewczynie, która odkryła, iż odwiedzającym ją tajemniczym, nocnym kochankiem jest jej rodzony brat. Po tym jak występek młodzieńca wyszedł na jaw, został on zmuszony, brakiem akceptacji dla jego uczynków, do opuszczenia rodzinnego domu i przeniesienia się do nieba, gdzie zamienił się w księżyc. Siostra, nie mogąc znieść rozstania z bratem, podążyła za nim i zamieniła się w słońce. Podobnie jak w micie Eskimosów z Alaski rodzeństwo spotyka się wyłącznie podczas zaćmień, lecz są to jedynie spotkania pozorne.25
Analiza omówionych mitów potwierdza istnienie w społeczeństwach prymitywnych silnie zakorzenionego braku akceptacji dla zachowań kazirodczych, szczególnie zaś dla tych z nich, które dotyczą stosunków brata z siostrą. Jednocześnie daje się zauważyć brak wyraźnej sankcji wymierzanej przez społeczność. Kara, jaka spotyka sprawców wynika przede wszystkim z odrzucenia ich czynów przez społeczność, co staje się przyczyną dobrowolnej alienacji, a w najgorszym przypadku prowadzi do samobójczej śmierci wynikającej z zawstydzenia dokonanymi czynami.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.